UNESCO-werelderfgoed Follow-up van de Overeenkomst en voorbeeld van het « beheersplan » voor de Grote Markt van Brussel

Op de « lijst met werelderfgoed » van de UNESCO staan er in België in totaal 11 plaatsen vermeld. Verschillende onder hen bevinden zich in ons Gewest: de Grote Markt van Brussel, 4 herenhuizen van Victor Horta en het Stocletpaleis. Elk van deze onroerende goederen moet beschikken over een “beheersplan” en een regelmatige update over hun staat van bewaring.

UNESCO-werelderfgoed

« Werelderfgoed » is iets universeels en het behoort toe aan de hele wereld, zonder rekening te houden met de regio waar het werelderfgoed gevestigd is. Werelderfgoed is een onvervangbare levens- en inspiratiebron.

De UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) streeft naar de identificatie, bescherming en bewaring van erfgoed met een uitzonderlijke universele waarde voor de mensheid.

Deze doelstelling werd concreet vertaald in een internationale overeenkomst “Overeenkomst tot bescherming van het natuurlijke en culturele werelderfgoed”, goedgekeurd in 1972. De Overeenkomst viert dit jaar haar 40^ste verjaardag. Tot op vandaag hebben 190 landen deze Overeenkomt geratificeerd/goedgekeurd. België deed dit op 24 juli 1996.

De Lijst met Werelderfgoed bevat 745 culturele erfgoederen, 188 natuurlijke erfgoederen en 29 erfgoederen met een gemengd karakter, en dit in 157 verdragsluitende staten.

De 11 culturele erfgoederen die in België werden opgelijst, zijn (volgens tijdstip van registratie): de Grote Markt van Brussel (1998), de vier liften op het Canal du Centre en hun omgeving (1998), de Vlaamse Begijnhoven (1998), de Belforten in België en Frankrijk (1999), de herenhuizen van de hand van Victor Horta in Brussel (2000), de neolithische vuursteenmijnen in Spiennes (2000), de Onze-Lieve-Vrouwkathedraal in Doornik (2000), het historische centrum van Brugge (2000), het Plantin-Moretuscomplex in Luik (2005), het Stocletpaleis in Brussel (2009) en de belangrijkste mijnsites in Wallonië (2012).

Wat doet Brussel Stedelijke Ontwikkeling (ex-BROH) in het kader van dit werelderfgoed ?

Sinds 1998 neemt de Directie Monumenten en Landschappen van Brussel Stedelijke Ontwikkeling (ex-BROH) (Isabelle Leroy) als expert deel aan de Algemene Vergaderingen van de verdragsluitende staten en aan de vergaderingen van het Werelderfgoedcomité. Verder woont men ook de werkvergaderingen bij van het Werelderfgoedcentrum en de interregionale vergaderingen voor overleg en multilaterale coördinatie tussen experts (federaal niveau). Concreet voert de Directie de volgende acties uit:

- op het vlak van bescherming : registreren van erfgoed op de Lijst met Werelderfgoed (Grote Markt van Brussel, de herenhuizen van V. Horta en het Stocletpaleis), oplijsten van erfgoed op de Indicatieve Lijst (de passages in Brussel, het werk van de architect H. van de Velde en het justitiepaleis), zorgen voor aanvullende klasseringen, waken over bufferzones en de notie van werelderfgoed herdefiniëren in de Brusselse wetgeving (ontwerp), zorgen voor een reactieve follow-up en opmaken van regelmatige updates.

- op het vlak van bewaring : bestellen van studies of referentieoverzichten, opvolgen van werkzaamheden aan de erfgoederen die op de Lijst staan en zorgen voor gewestelijke subsidies bij deze werkzaamheden, uitwerken van acties voor het Beheersplan voor de Grote Markt (cf. hieronder), voorbereiden van plannen voor noodinterventies, uitwerken van beheersplannen voor erfgoederen die nog niet over beheersplannen beschikken (Horta-huizen) en zorgen voor een update van het beheersplan voor het Stocletpaleis.

- op het vlak van communicatie : oprichten van een UNESCO-werkgroep binnen de Directie Monumenten en Landschappen om zo meer informatie uit te wisselen, uitwerken van een Periodiek Rapport [P1] 2012-2015, van sensibiliseringsacties (brochures, tentoonstellingen, artikels,…), van communicatie met de eigenaars van de geregistreerde erfgoederen, van een verbetering van de identificatie ter plaatse van de erfgoederen (informatieborden) conform de aanbevelingen rond werelderfgoed en de richtlijnen van het Verdrag van Den Haag (inzake de bescherming van erfgoed tijdens gewapende conflicten), evenals de opmaak van een publicatie rond het Belgische werelderfgoed in samenwerking met de partners van de Gewesten en de Federale staat (ontwerp).

Het Beheersplan voor de Grote Markt van Brussel

Op 2 december 1998 plaatste de UNESCO de Grote Markt van Brussel op de Lijst met werelderfgoed op basis van de 2 volgende criteria :

ii :  De Grote Markt is een uitzonderlijk voorbeeld van een eclectische en zeer geslaagde mix van verschillende architecturale en artistieke stijlen die kenmerkend zijn voor de cultuur en de samenleving in deze regio.

iv : Door de aard en de hoedanigheid van haar architectuur en haar uitzonderlijke waarde toont de Grote Markt op een uitzonderlijke manier de evolutie en het succes van een handelsstad in het noorden van Europa op de piek van haar welvaart.

Dankzij de uitwerking konden alle acties en projecten die in de voorbije vijftien jaar werden opgesteld door de Stad Brussel of het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de kijker geplaatst worden. Beide instanties garanderen de waarden die ervoor zorgden dat deze erfgoederen de nodige wereldwijde erkenning kregen.

Studies die voorafgaan aan de uitwerking van het beheersplan

De uitwerking van het beheersplan voor de Grote Markt en de bufferzone werd mogelijk gemaakt dankzij verschillende studies en werkzaamheden die geleid hebben tot een betere kennis van de site.

1.  Wat de Grote Markt betreft

-       Historische en architecturale studie van de huizen op de Grote Markt

-       Inventaris van deze huizen (oplijsten van de materialen en de pathologie)

-       Voorafgaande studie voor de renovatie

-       Renovatie van de gevels

2.  Wat de bufferzone of de beschermingszone rond de Grote Markt betreft (îlot sacré)

-       Planologische benadering (ligging GBP, uitwerking van een nieuw GBP,…)

-       Studie van de evolutie van de structuur

-       Inventaris van de gebouwen (al dan niet geklasseerd)

-       Overzicht met referenties van de geklasseerde gebouwen

Dit beheersdocument dat tot op vandaag onbestaande was op het niveau van de administraties, zorgde ervoor dat er een innovatieve werkwijze werd opgezet, gebaseerd op de transversaliteit tussen de verschillende diensten.

Strategische doelstellingen van het beheersplan

Door alle verschillende lopende acties en projecten samen op te lijsten kon men het beheersplan structureren rond vijf strategische doelstellingen die in 18 specifieke doelstellingen werden opgesplitst.

1.  Beheer van het erfgoed

- Specifiek beheer van de site (1)

- Uitwerking of aanpassing van een wettelijk kader en de toepassing ervan (2)

- Inzet van middelen om te zorgen voor een goed beheer van de site (3)

- Betrokkenheid van verschillende doelgroepen, specifiek de bewoners en handelaars van de wijk (4)

2. Behoud van het erfgoed met garantie van de integriteit en de authenticiteit

- Monitoring, bewaring en onderhoud van de geklasseerde site Grote Markt (5)

- Monitoring, bewaring en onderhoud van de bufferzone (6)

- Harmonisering van de kwaliteit van de handelsgevels in de bufferzone (7)

3. Uitwerking van een gemengde functie (specifiek handel en huisvesting)

- Promotie van de woonfunctie en herbestemming van de verlaten panden (8)

- Inplanting van aantrekkelijke handelszaken die het imago van de wijk versterken en die beantwoorden aan de behoeften van de bewoners en de gebruikers van de wijk (9)

4. Verbetering van de leefomgeving

- Verbetering van de levenskwaliteit binnen in het gebouw (10)

- Verbetering van de openbare ruimte (11)

- Beheer van de openbare netheid (12)

- Beheer van de lawaaihinder (13)

5. Sensibilisering, promotie en uitwisseling, toeristische ontwikkeling

- Sensibilisering van de verschillende actoren en specifiek de bewoners van de site (14)

- Contacten met de Werelderfgoedsteden (15)

- Promotie van kwaliteitsvol toerisme (16)

- Compatibiliteit tussen de evenementen en het historische kader (17)

- Promotie van kwaliteitsvolle handel (18)

Actieplannen van het beheersplan

De 18 specifieke doelstellingen worden op hun beurt uitgewerkt in 46 verschillende actieplannen. Deze actieplannen werden opgesteld dankzij de samenwerking tussen de verschillende gemeentelijke en gewestelijke diensten en de betrokken partners.

In de volgende tabel staan, bij wijze van voorbeeld, de actieplannen vermeld die verbonden zijn aan de tweede strategische doelstelling.

Follow-up en uitwerking van het beheersplan

Eenmaal het beheersplan is goedgekeurd, zorgt de Stad Brussel, in samenwerking met het BROH, voor de follow-up van de uitwerking van het beheersplan door middel van :

-       vergaderingen met verschillende overlegcommissies

-       een jaarlijkse follow-up en evaluatie van de projecten (met indicatoren)

-       regelmatige updates

-       de herziening van het beheersplan na 3 jaar (2015).

Op die manier beantwoordt het beheersplan aan de behoefte om een plan met maatregelen uit te werken die de goede bewaring en de opwaardering van de site garanderen en die ook overeenstemt met de uitzonderlijke universele waarden die de registratie van de Grote Markt op de lijst van het werelderfgoed rechtvaardigt.

Contactpersoon en bijkomende informatie
Isabelle LEROY, attachée, focal point UNESCO Gewestelijke Overheidsdienst Brussel – Directie Monumenten en Landschappen van BSO
CCN - Vooruitgangsstraat, 80/1 - 1035 Brussel
E-mail : ileroy@sprb.irisnet.be
Tel. : 02/204.24.50
www.monument.irisnet.be (bescherming/werelderfgoed)
Paula CORDEIRO, architect
Stad Brussel – Cel Historisch Erfgoed van het Departement Stedenbouw
Administratief centrum van de Stad Brussel
Anspachlaan, 6 - 1000 Brussel
E-mail : paula.cordeiro@brucity.be
Tel. : 02/279. 31.36
www.bruxelles.be (Brussel per thema/geschiedenis en folklore/erfgoed/Unesco)